محبت اهل بیت (ع) ابعاد گسترده اى دارد که این نوشتار به راه هاى ایجاد محبت اهل بیت (ع) در جوانان با محوریت وظایف خانواده و اجتماع، مى پردازد.

قبل از ورود به موضوع اصلى بحث، بیان چند نکته لازم است:

مقصود از اهل بیت (ع)، دوازده امام (ع) و حضرت زهرا (س) مى باشد.

مقصود از محبت، دوستى و نهایت عشق ورزیدن به خاندان پیامبر (ص) است که در متون دینى و روایات با واژه هایى مانند: مودّت، محبت و ولایت یاد شده است.

منظور از راه هاى ایجاد محبت اهل بیت، گسترش و تعمیق محبت است، زیرا اصل محبت اهل بیت با گوشت و پوست مردم آمیخته است و نیاز به ایجاد آن نیست.

راه هاى ایجاد محبت اهل بیت (ع)

شیوه هاى متعددى براى ایجاد محبت اهل بیت (ع) در جوانان وجود دارد که براى رعایت اختصار، به بعضى از آنها اشاره مى شود:
1 . الگو سازى:
به طور کلى مردم و به ویژه جوانان، آرمان گرا و قهرمان دوست هستند، از این رو سعى مى کنند رفتار و گفتار آنان را الگوى خود قرار دهند. کشورهاى غربى، درباره شخصیت ها و چهره هاى ملى و علمى خود صدها کتاب و مقاله مى نویسند و فیلم و مجسمه مى سازند، اما متأسفانه ما بزرگان دینمان را که بسیار ارزنده تر و شایسته تر از الگوهاى غربى هستند، آن چنان که باید مطرح نکرده ایم و به الگو سازى نپرداخته ایم. اگر جوانان جاى گاه رفیع و آموزه ها و روش هاى امامان را در زندگى بشناسند، مجذوب آنها مى شوند. در آموزه هاى دینى سفارش شده است که مردم ائمه معصومین (ع) را الگو قرار دهند.(3) در قرآن، پیامبر اسلام الگویى حسنه معرفى شده است.(4) پیامبر (ص) نیز همگان را به الگوگیرى از اهل بیت (ع) فرا خوانده و فرموده است: «اهل بیت من میان حق و باطل را جدا مى کنند و پیشوایانى هستند که باید به آنان اقتدا کرد.»(5)
2 . تعظیم و تکریم اهل بیت (ع)

نحوه برخورد والدین، معلمان و بزرگان جامعه با خاندان پیامبر (ص)، نقش تعیین کننده اى در ایجاد محبت آنان دارد. احترام نام ائمه، صلوات فرستادن براى آنان، برخاستن هنگام ذکر نام امام زمان (ع)، برپایى جشن هاى میلاد امامان و برگزارى مراسم عزادارى در شهادت آنان و...، موجب مى گردد که جوانان به سوى اهل بیت جذب شوند. در روایات اسلامى سفارش شده است که فرزندان خود را به نام هاى معصومان (ع) نام گذارى کنید.(6) هم چنین تأکید شده است که هنگام شنیدن نام محمد (ص) بر او و آلش درود بفرستید. وقتى سکونى به امام صادق (ع) خبر داد که خداوند به وى دخترى عطا کرده است، حضرت پرسید: او را چه نامیده اى؟ گفت: فاطمه. امام آهى کشید و فرمود: حال که نامش را فاطمه نهاده اى، به او ناسزا مگو و او را مزن.(7) هنگامى که «دعبل خزاعى» قصیده معروف خویش را براى امام رضا (ع) خواند و از امام زمان (ع) و قیام او یاد کرد، حضرت دست بر سر گذاشت و به نشانه تواضع در برابر نام مهدى (ع) ایستاد و براى فرج آن حضرت دعا کرد.(8)
3 . یادآورى عنایت ویژه اهل بیت (ع) به شیعه

یکى از شیوه هاى جذب جوانان به اهل بیت (ع)، بیان عنایت هاى ویژه آنان به شیعیان است. زیرا جوانان به طور فطرى دوست دارند که مورد توجه و عنایت همگان، به ویژه بزرگان قرار گیرند. بر این اساس، اگر جوانان بدانند که اهل بیت (ع) آنان را شاخ و برگ درختى مى دانند که به خودشان مربوط مى شود و در دنیا گرفتارى هاشان را حل کرده و در آخرت از آنان شفاعت مى کنند، دل باخته اهل بیت مى گردند. در این زمینه احادیث فراوانى وجود دارد که به دو نمونه اشاره مى گردد:

امام صادق در ذیل آیه: «انّ الینا ایابهم ثمّ انّ علینا حسابهم» فرمود: چون روز قیامت فرا رسد، خداوند حساب رسى شیعیان را بر عهده ما مى گذارد.(9)

روزى امام صادق (ع) گروهى از شیعیان را در مسجد دید، به آنان نزدیک شد، سلام کرد و فرمود: به خدا قسم، روح و بوى شما را دوست دارم... شما یاران دین خدایید، شما پیش تازان به سوى بهشتید و ما بهشت را براى شما تضمین کرده ایم.(10)
4 . بیان جاى گاه اهل بیت (ع)

باید به جوانان آموخت که اهل بیت (ع) واسطه فیض الهى بوده و ولى نعمت هاى ما هستند.(11) آن بزرگواران در ایجاد تمدن اسلامى، هویت سازى و هدایت ما نقش بنیادى داشته و دارند. تمام مسائل عقیدتى، سیاسى، فقهى و عرفانى ما ریشه در آموزه هاى اهل بیت (ع) دارد و آنان در حوزه هاى مختلف علمى، اخلاقى و اجتماعى، قهرمان و اسطوره بودند. ابعاد شخصیت آنها به گونه اى بود که دوست و دشمن را به احترام و اکرام وا مى داشت. ذکر چند نمونه در این جا، شایسته است:

عایشه مى گوید: ابوبکر را دیدم که بسیار به چهره على (ع) نگاه مى کند. گفتم: اى پدر! زیاد به چهره على نگاه مى کنى، علت چیست؟ گفت: دخترم، از رسول خدا (ص) شنیدم که مى فرمود: نظر کردن بر چهره على، عبادت است.(12)

عمر بن خطاب گفت: «زنان عاجزند فرزندى مثل على بن ابى طالب به دنیا آورند.»(13)

عطا مى گوید: از عایشه درباره على (ع) سؤال کردم، پاسخ داد: او بهترین انسان است و در این مطلب شک نمى کند مگر کافر.(14)

اگر جاى گاه اهل بیت (ع) در قالب تدوین کتاب، تهیه سریال ها و برگزارى همایش و نظایر آن شناسانده شود، جوانان مجذوب اهل بیت (ع) مى شوند. امام رضا (ع) فرمود: «اگر مردم خوبى هاى حرف ها و تعالیم ما را بشناسند، از ما پیروى مى کنند.»(15)
5 . بیان فضیلت دوستى اهل بیت (ع)

گرچه بیان جاى گاه اهل بیت (ع) در ایجاد محبت آنان نقش مهمى دارد، ولى بیان فضیلت محبت اهل بیت، تأثیر آن را چند برابر مى کند. روایات اسلامى همگان را به دوستى اهل بیت (ع) دعوت کرده و حتى آن را حق آنان دانسته است. امام على (ع) فرمود: «علیکم بحب آل نبیّکم فانّه حق اللّه علیکم؛(16) بر شما باد محبت دودمان پیامبرتان، چرا که آن، حق خدا بر شما مى باشد.»

احادیث فراوانى درباره فضیلت اهل بیت (ع) وارد شده است.(17) پیامبر (ص) فرمود: هر کس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است، آمرزیده مى شود، با توبه و ایمان کامل مى میرد، فرشته مرگ او را به بهشت مژده مى دهد و قبرش زیارت گاه رحمت الهى مى شود... .(18)

در روایاتى دیگر، مودّت و ولایت اهل بیت (ع) یک «فرض الهى» و ملاک قبولى اعمال و عبادت به حساب آمده است.

تولّاى شما فرض خدایى است

قبول و ردّ آن مرز جدایى است

هر آن کس را که در دین رسول است

ولایت، مُهر و امضاى قبول است

دیانت بى شما کامل نگردد

به جز با عشقتان دل، دل نگردد

اهل سنت نیز به محبت اهل بیت (ع) تأکید کرده اند. در شعر شافعى آمده است: اى خاندان پیامبر! حبّ شما فریضه اى است که خداوند در قرآن آورده است، براى شما همین افتخار بزرگ بس که هر کس (در نماز) بر شما صلوات نفرستد، نمازش درست نیست.(19)
استاد شهید مطهرى (ره) معتقد است: از بزرگ ترین امتیاز شیعه بر سایر مذاهب این است که پایه و زیربناى اصلى آن، محبت است. از زمان شخص بنى آدم (ص) که این مذهب پایه گذارى شده، زمزمه محبت و دوستى بوده است. آن جا که در سخن رسول اکرم (ص) جمله: «على و شیعته هم الفائزون» را مى شنویم، گروهى را در گرد على (ع) مى بینیم که شیفته و مجذوب اویند، از این رو تشیع، مذهب عشق و شیفتگى است و تولّاى آن حضرت، مکتب عشق و محبت است.(20)
ابن سکّیت اهوازى، از عالمان برجسته و از شاگردان مخصوص امام جواد و امام هادى (ع) است. متوکّل عباسى وى را براى معلمى دو فرزند خود (المعتزّ و المؤیّد) انتخاب کرد. او ناگزیر مدتى فرزندان متوکّل را درس داد. روزى مجلس با شکوهى از طرف متوکّل تشکیل شد و شخصیت هاى علمى و ادبى در آن شرکت کردند. متوکّل مى دانست که ابن سکّیت از محبان و شیعیان اهل بیت (ع) است. در آن مجلس و در حضور همگان از ابن سکّیت پرسید: این دو پسرم (المعتزّ و المؤیّد) را بیشتر دوست دارى یا حسن و حسین را؟! ابن سکّیت در تنگناى سختى قرار گرفت، زیرا مى دانست که متوکّل و جلّادان وى بى رحم ترین انسان ها هستند؛ در عین حال با کمال صراحت جواب داد: به خدا قسم، قنبر - غلام على (ع) - از تو و پسران تو بهتر است. متوکّل از این پاسخ آن چنان خشمگین شد که به غلامان دستور داد زبانش را از پشت سرش بیرون بکشند.(21)
6 . تشکّل هاى مذهبى
برنامه هاى خود جوش جوانان که به صورت گروهى انجام مى گیرد؛ مانند: چراغانى و آذین بندى معابر در نیمه شعبان، تشکیل و راه انداختن دسته عزادارى، برپایى جشن و سرور در ایام میلاد ائمه (ع) و...، همه گره زننده قلب جوانان با محبت اهل بیت (ع) است، زیرا آنان زمینه هاى روحى خوبى دارند که باید از آن به درستى بهره گرفت. مى توان در محله هاى مختلف با کمک و مسئولیت خود جوانان هیئت هایى تشکیل داد و از این طریق در ایجاد محبت اهل بیت (ع) کمک کرد.

لازم است در این جا به نکته اى مهم اشاره کنیم و آن این که بعضى افراد به پندار این که از اهل بیت (ع) تمجید مى نمایند، ناخودآگاه آنان را از الگو بودن خارج مى کنند و موجب مى گردند جوانان احساس کنند به هیچ وجه نمى توانند از سیره و روش زندگى آنان بهره مند شوند؛ از این رو آنان را الگوى خود قرار نمى دهند.

در آموزه هاى اسلامى، مسلمانان از مبالغه گرایى نهى گردیده اند و به آنها سفارش شده است اهل بیت (ع) را آن گونه که هستند معرفى نمایند. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «مرا بیش از حقم بالا نبرید، زیرا خداوند قبل از این که مرا پیامبر قرار دهد، عبد خود خود قرار داده است».(22) امام صادق (ع) فرمود: مردى نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: سلام بر تو اى پروردگار من! حضرت به او عتاب کرد: خدا تو را لعنت کند! خداى تو اللّه است».(23) پیامبر (ص) به على (ع) فرمود: «امت من درباره تو سه گروه خواهد شد: گروهى شیعیان و پیروان تو خواهند بود؛ اینان مؤمنان واقعى اند. گروهى دشمن تو خواهند بود و گروهى درباره تو غلوّ خواهند کرد؛ اى على! شیعیان تو در بهشت خواهند بود و دشمنان و غلوّ کنندگانِ درباره تو، در آتش.»(24)

برخى در محبت ورزى به اهل بیت (ع) و معرفى آنان تفریط نموده اند و محبت آنها را با دیگران برابر دانسته اند. این افراد عقیده دارند که اهل بیت (ع) متعلق به زمان خودشان بوده اند و نمى توانند الگوهاى موفقى براى انسان ها در همه عصرها باشند.

افراط و تفریط در معرفى اهل بیت و اظهار محبت به آنان، از آسیب هاى جدّى است که باید با آن مبارزه کرد. بهترین شیوه اظهار محبت به اهل بیت و معرفى آنان، رعایت اعتدال است. امام على (ع) فرمود: «به زودى دو گروه نسبت به من هلاک مى گردند: دوستى که افراط کند و به غیر حق کشانده شود و دشمنى که در کینه توزى با من زیاده روى کرده و به راه باطل در آید.»(25)
8 . زیارت و توسل به اهل بیت (ع)

حضور جوانان در اماکن مذهبى و زیارت اهل بیت (ع) سبب مى شود که بیشتر با جاى گاه آنان آشنا شوند و زمینه عمق بخشیدن به مودّت اهل بیت (ع) فراهم گردد. از سوى دیگر، توسل به اهل بیت و خواندن زیارت نامه هاى آنها موجب مى شود که جوانان دل باخته آن بزرگواران گردند، زیرا در این زیارت نامه ها ابعاد زندگى و تعلیمات اهل بیت (ع) بیان گردیده است.
9 . شبهه زدایى
جوانان در عرصه هاى مختلف عقیدتى، سیاسى و فرهنگى... آسیب پذیرترین قشر جامعه هستند، زیرا تجربه کافى و قدرت تحلیل درست مسائل را ندارند و به همین دلیل تحت تأثیر تبلیغات و شبهه سازى هاى معاندان قرار مى گیرند. ناپختگى جوانان از یک سو و سیاست هاى سودجویانه دشمنان از سوى دیگر موجب مى شود که آنان در تشخیص حق و باطل و انتخاب مسیر صحیح دچار مشکل شوند.

امروزه دشمنان اسلام و اهل بیت (ع) با بهره گیرى از همه اهرم ها از جمله: فیلم، کتاب، سینما و... در صدد تضعیف باورهاى دینى و جدایى جوانان از اهل بیت (ع) بر آمده اند. بر این اساس، یکى از شیوه هاى موفق در ایجاد محبت اهل بیت (ع)، شبهه شناسى و شبهه زدایى است. البته شبهه زدایى باید به گونه اى نظام یافته صورت گیرد. حوزه هاى علمیه، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان تبلیغات اسلامى، مسئولان نظام و... در این زمینه وظایف سنگینى دارند. تغذیه فرهنگى و شناساندن درست اهل بیت (ع)، جوانان را از آسیب ها و شبیخون فرهنگى دشمن حفظ مى کند.
محورهاى پژوهش:

لطفاً فقط یکى از محورهاى زیر را انتخاب کرده و درباره آن مقاله بنویسید.

1 . اهمیت و جاى گاه محبت اهل بیت (ع) از نظر آیات و روایات.

2 . اهمیت محبت اهل بیت از منظر اندیشمندان اهل سنت.

3 . وظایف جوانان، خانواده و نهادهاى مسئول در ایجاد محبت اهل بیت (ع).

4 . نقش ابزارهاى هنرى از جمله: شعر، نقاشى، فیلم، سینما و... در ایجاد محبت اهل بیت (ع).

5 . نقش زیارت و توسل در ایجاد محبت اهل بیت (ع).

6 . عوامل و زمینه هاى ایجاد محبت اهل بیت (ع).

7 . آثار و فواید محبت اهل بیت (ع).

8 . شیوه ها و ابزار ایجاد محبت اهل بیت (ع).

9 . موانع و آفات ایجاد محبت اهل بیت (ع).
منابع پژوهش:

1 . ترجمه تفسیر المیزان، ج 17 - 18، ذیل آیه 23 سوره شورى.

2 . تفسیر نمونه، ج 20، ذیل آیه 23 سوره شورى.

3 . مرتضى مطهرى، جاذبه و دافعه على (ع).

4 . مرتضى مطهرى، تعلیم و تربیت در اسلام.

5 . مصطفى دلشاد تهرانى، ماه مهرپرور، از ص 421 - 446.

6 . جواد محدّثى، عشق برتر.

7 . حسین مظاهرى، جهاد با نفس، ج 2، از ص 119 - 138.

8 . محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 27، از ص 51 - 254.

9 . حبیب الله طاهرى، درس هایى از اخلاق اسلامى، از ص 151 - 156.

10 . مرتضى مطهرى، ولاءها و ولایت ها.

11 . محمد محمدى رى شهرى، اهل بیت (ع) در قرآن و حدیث، ج 1 و 2.
پی نوشت ها:

1) شورى (42) آیه 23.

2) بحارالانوار، ج 22، ص 315.

3) احتجاج طبرسى، ج 1، ص 198.

4) احزاب (33) آیه 21.

5) احقاق الحق، ج 5، ص 42.

6) علامه بحرانى، العوالم، ج 11، ص 552.

7) همان.

8) علامه امینى، الغدیر، ج 2، ص 361.

9) بحارالانوار، ج 7، ص 203.

10) همان، ج 2، ص 206.

11) مفاتیح الجنان، زیارت جامعه.

12) ینابیع المودة، ص 277.

13) همان، ص 448.

14) تاریخ دمشق، ج 2، ص 162.

15) بحارالانوار، ج 2، ص 31.

16) غررالحکم و دررالکلم، حدیث 6169.

17) ینابیع المودة، ج 1، ص 78.

18) جواد محدّثى، برگ و بار، ص 59.

19) اقتباس از: جواد محدّثى، عشق برتر، ص 13 - 12.

20) برداشت از: جاذبه و دافعه على (ع)، ص 38 - 35.

21) همان، ص 24.

22) میزان الحکمه، ح 15248.

23) همان، ح 15252.

24) همان، ح 15266.

25) محمد دشتى، ترجمه نهج البلاغه، ص 248 - 240.